Dziś Święto Niepodległości. To była trudna droga do wolności

To był radosny, ale bardzo trudny czas. Brakowało artykułów żywnościowych, trzeba było walczyć o prze_trwanie, a jednocześnie panowała radość, że wreszcie żyjemy w wolnej Polsce – opowiada Kamil Bogusz, historyk z Chrzanowa.

Maria Ruszkiewicz w książce „Woskowa świeca” to, co działo się 11 listopada 1918 w Chrzanowie, wspomina jak jeden wielki chaos. „Rok 1918. Austria upada, nie ma jeszcze polskiej władzy. Wieś rusza do miasta na rabunek. Chłopi rozbijają składy i sklepy, towar ładują na wozy. Z okien i strychów, broniąc swojego mienia, strzelają do nich Żydzi”. To, co się działo, nie miało nic wspólnego z religią czy rasowymi uprzedzeniami. _– Żydzi byli zwykle kupcami, mieli jedzenie, a ludzie chodzili głodni. Nie było władzy, nie było odpowiedzialności, a matki same musiały wykarmić dzieci, bo mężowie byli na froncie – wyjaśnia Bogusz.

Jesień 1918 roku była gorąca również w Olkuszu. – Już 20 października na olkuskim rynku odbył się wiec, podczas którego przemawiali przedstawiciele partii od skrajnej lewicy, po prawicę. Mimo różnic politycznych wszyscy zebrani przyjęli rezolucję, której pierwszym punktem było zjednoczenie wszystkich ziem polskich w jedno państwo – relacjonuje historyk z Olkusza Jacek Sypień. Według relacji historyka po tym wiecu ludność Olkusza zaczęła jawnie sabotować polecenia władz austriackich, w których rękach wtedy było miasto i okolice. Wtedy też członkowie Polskiej Organizacji Wojskowej zaczęli rozbrajać stacjonujące na terenie powiatu oddziały austro-węgierskie.

Pierwszego listopada 1918 roku Jerzy Stamirowski ogłosił odezwę proklamującą ustanowienie polskich władz na terenie powiatu, a dzień później podczas burzliwego posiedzenia olkuskiej Rady Miejskiej wybrano delegację, która zażądała od austriackiego komendanta obwodu bezwarunkowego złożenia broni i opuszczenia miasta przez c.k. urzędników. Tego samego dnia, czyli 2 listopada, przybył do Olkusza Antoni Minkiewicz, prezes Powiatowego Komitetu Ratunkowego, a wtedy minister aprowizacji, który z upoważnienia rządu przekazał władzę administracyjną Sejmikowi Powiatowemu i jego organowi wykonawczemu, czyli Wydziałowi Powiatowemu ze starostą Jerzym Stamirowskim na czele. – Warto dodać, że Stamirowski był starostą olkuskim aż do 1933 roku – mówi Sypień. Dokładnie 11 listopada 1918 roku w Olkuszu zawiązał się ochotniczy V Batalion Strzelców Olkuskich im. płk. Francesco Nullo, który do jesieni 1920 roku walczył na Kresach.

W Wolbromiu ważnym wydarzeniem w listopadzie 1918 po odzyskaniu niepodległości były pierwsze wybory do Rady Powiatowej. – Ukonstytuowały się nowe polskie władze, mimo to na terenie Wolbromia stacjonowały wojska austriackie. Jednak rozkład armii austriackiej spowodował, że pozostali w nim tylko żołnierze i oficerowie narodowości polskiej _– mówi Stanisław Kołodziej, historyk z Wolbromia. W tym samym miesiącu miasto było też miejscem narodzin 1. Pułku Ułanów Krechowieckich, jednej z jednostek Wojska Polskiego z lat 1918–1939 o najstarszej tradycji.

Historycy podkreślają, że 11 listopada nigdy by nie było, gdyby nie ludzie i to, co działo się wcześniej. – I wojna światowa odcisnęła piętno na naszym mieście. Rodowici mieszkańcy Chrzanowa brali udział w organizowaniu legionów i byli ich członkami – podkreśla Bogusz. Wymienia tu np. Władysława Gałkę czy Franciszka Grzybowskiego. Ważną postacią związaną z Chrzanowem i legionami był też Józef Daniel Garbień. – Był pierwszym dyrektorem szpitala miejskiego w Chrzanowie, lekarzem i wybitnym sportowcem – zwraca uwagę historyk. – Jest też uważany za prekursora medycyny sportowej. Na froncie organizował rozgrywki piłki nożnej – dodaje Bogusz. Szpital nosił zresztą nazwę im. Józefa Piłsudskiego.

Marszałek Piłsudski w czasie wojny był związany z naszym regionem. 8 listopada wraz ze swymi legionistami znalazł się w Wolbromiu. Miasto stało się swego rodzaju punktem zbornym. Wjazd do miasta wspomina Piłsudski w publikacji „Moje pierwsze boje”: „Wreszcie z pagórka ujrzałem miasteczko. Do ciasnej uliczki wciskały się teraz z trudem i mozołem wozy i armaty. Ba, do miasteczka dążyliśmy nie my jedni. Skądś, z północnego wschodu, szły konne tabory, inne wozy i inne armaty. Wkrótce na ogromnej przestrzeni przed miasteczkiem nie tylko drogi, lecz nawet ścieżki pełne były nieprzerwanego szeregu wozów, dążących do wjazdu do Wolbromia”. – Piłsudski miał za zadanie sprawdzić, jak daleko posunęły się wojska rosyjskie na odcinku od Żarnowca do Miechowa – mówi Kołodziej.

9 listopada rozpoczął marsz do Krakowa. Bataliony pozostałe pod Wolbromiem zostały skierowane do Krzywopłot, gdzie między 9 a 20 listopada toczyły się ciężkie walki z oddziałami rosyjskimi. – Po śmierci Józefa Piłsudskiego w 1935 mieszkańcy postanowili uczcić pamięć marszałka pomnikiem, który usytuowano w pobliżu Fabryki Wyrobów Gumowych – mówi Kołodziej. Pomnik przetrwał II wojnę. Po wyzwoleniu został zburzony. W 1930 ufundowano też Piłsudskiemu i legionistom okolicznościową tablicę. Wmurowano w ścianę strażnicy OSP. Po II wojnie światowej została niestety zamurowana. - Obecnie jedna z ulic w mieście nosi nazwę Marszałka Piłsudskiego a tablicę na ścianie remizy odrestaurowano - mówi wolbromski historyk Stanisław Kołodziej. W Olkuszu pamiątką po I wojnie światowej i 11 listopada jest natomiast ulica imienia Strzelców Olkuskich, a historię oddziału przypomina płyta pamiątkowa na Starym Cmentarzu.